Yeni bir bowling topu almanızın zamanı geldiğinde hem kendinize hem de proshop görevlisine sormanız gereken bazı sorular vardır.
Eğer yeni yada sadece eğlenmek için bowling oynayan bir oyuncuysanız bu soruları sormanıza gerek yok çünkü ihtiyacınız olan plastik bir bowling topudur. Bu tip bir alımda göz önünde bulundurulacak kriter topun ağırlığının size uygun olması ve topun dış görünüşünün sizi mutlu etmesidir.
Ama eğer kendini geliştirmekte olan bir oyuncuysanız yada bir lig-turnuva oyuncusu iseniz ne yazık ki konu bu kadar kolay kapanmıyor.
Bu durumda dikkate almanız gereken 3 ana konu var:
- Oyuncunun kendi özellikleri
- Alınacak topun özellikleri
- Topun delimi
Bu konulara sırasıyla göz atalım.
Oyuncu Özellikleri
Oyuncu özelliği en önemli faktördür çünkü hiçbir bowling topu kendi kendine falso almaz. Topa falso oyuncunun atış özellikleri tarafından verilir.
Oyuncu tarafından bir topun falso alması (yada almaması) için uygulanan 4 kuvvet vardır. Hız, tur, axis tilt ve axis rotasyon. Bu kavramlar hakkında bilgi sahibi olmak kendinizin hangi tipte bir oyuncu olduğunuzu anlamanıza yardımcı olacak ve nasıl bir top almanız ve hangi şekilde deldirmeniz gerektiği konularına ışık tutacaktır.
Eğer topunuzu başparmak deliği pinleri gösterecek şekilde yuvarlıyorsanız 0o axis rotasyonunuz vardır ve topunuz düz gidecektir. Eğer eliniz topun tam yanından dönerek bir atış yapıyorsanız topun kendi etrafında dönüş ekseni topun hat üzerinde gidiş ekseni ile 90o lik dik bir açı oluşturacaktır, sürtünme ile karşılaştığında en vahşi/sert kırılmayı sağlayacaktır.
Axis tilt ise topunuzun hat üzerinde giderken sahip olduğu dikey eğimidir. Axis tilt iniz ne kadar fazlaysa top kırılmadan önce daha uzun bir mesafe kateder. Yüksek axis tilt li atışlar kuru lane şartlari için son derece uygundur. Düşük axis tilt de bunun tam tersidir.
Topun turunu bir motorun beygir gücüne benzetebiliriz. Yüksek tur daha güçlü bir top reaksiyonu sağlayacaktır. Tur sayısı olarak daha fazla daha iyidir diyebiliriz. Düşük turlu bir oyuncu toplar ve delimler arasındaki farkı daha az fark edecekken, yüksek turlu bir oyuncu daha çok fark edecektir. Yüksek tur değişkenlerin top reaksiyonu üzerindeki etkilerinde büyüteç etkisi yaratır diyebiliriz.
Oyuncu tarafından kontrol edilen son değişken top hızıdır. Değiştirilmesi en kolay olan ama ustalaşmasi zor olan bir konudur. Burada önemli olan nokta hız değişikliğini yaptıktan sonra hala aynı isabet ve tekrarlanabilirlikte bu atışlara devam edebilmektir.
Bu değişkenler bir oyuncunun top seçimi ve top delimi üzerine büyük etki eder. Kendi oyununuzda bu değişkenleri incelerken mutlaka kendinize karşı dürüst olmalısınız.
Top Özellikleri
Bir topun performansına etki eden en önemli etken topun yüzeyinin sürtünmeye karşı verdiği tepkidir. Yüzey bakımından toplar en düşük tutunmadan en yüksek tutunmaya göre sıralanacak şekilde polyester, urethane, reactive resin ve particle olarak sıralanırlar.
Dolayısıyla yeni alacağınız bir toptaki yüzeye karar verirken oyuncu özelliklerine ek olarak oynayacağınız salonun hat kondüsyonu da devreye girer. Yağlama pattern'ı nasıl? Yağ miktarı ne kadar? Hangi yağlama makinesi kullanılıyor? Hatların temizlik durumu nedir? Bu tip konularda proshop görevlisine vereceğiniz bilgiler top seçiminizin daha isabetli olmasını sağlayacaktır.
Topun yüzeyinden sonraki etken de topun çekirdek yapısıdır. Ortalama bir oyuncunun çekirdek yapıları konusunda derinlemesine bilgi sahibi olması beklenemez, top seçimi konusu bakımından differential konusu hakkında fikir sahibi olması yeterlidir. Differential ne kadar büyükse o kadar çok track flare ve toplam falso elde edilir. Bunun dışındaki çekirdek yapısıyla ilgili diğer konulari bilmek top delicinin görevidir. Mutlu olduğunuz eski bir topunuzun differential değerini öğrenip yeni top alternatiflerini değerlendirirken bununla karşılaştırmak akıllıca bir davranış olacaktır.
Top Delimi
Unutmayın ki en iyi delicinin bile yanlış top seçimi karşısında yapabileceği birşey yoktur. Oyuncu özelliklerinize ve top özelliklerine göre doğru topu seçtiğinizi varsayalım. Şimdi sıra top delimine geldi.
Burada top delicinin dikkate alacağı en önemli unsur sizin PAP ınızdır. Top delici bu noktayi sizin oyununuzu izleyerek yada eski bir topunuz üzerinden belirleyebilir.
PAP noktasi kişiseldir, yani her oyuncunun topu elden çıkarışına göre oyuncu özelinde tespit edilen bir noktadır.
Burada oyuncular tarafından yapılan en büyük hata "Benim topumun da Pin ve CG si Ahmet'inki gibi olsun" yaklaşımıdır çünkü Ahmet bir gece önce ligde o şekilde delinmiş bir topla yüksek skor atmıştır. Eğer oyun stili ve topu elden çıkarış şekli size çok benzeyen bir arkadaşınız varsa, o zaman delim şekli olarak bunu bir referans kabul edebilirsiniz ama aynısını kopyalamak sizde aynı sonucu vermeyecektir çünkü sizin ve arkadaşınızın PAP ları farklıdır. Aynı Pin ve CG şekliyle delinmiş bir top arkadaşınızın PAP noktası nedeniyle 3 3/8 x 3 3/8 lık delim sağlayıp çok güzel falso alırken, sizde 6 x 5 ½ gibi son derece alakasız bir delime denk gelip toptan bambaşka bir sonuç almanıza neden olacaktır.
Bir top delimi yaparken delici sizin atışınızla ilgili değişkenleri (hız, tur, rotasyon ve tilt) dikkate alarak bu delimi yapacaktır.
Bir oyuncu olarak sizin bilmenizde fayda olan konu yüzeysel olarak Pin ve PAP ilişkisidir. PAP noktası Pin noktasının üzerine koyularak yapılan bir delimde topun çekirdek yapısı sizin atışınızda yatık pozisyonda hareket edecektir. Ve çekirdek dengeli bir düzlemde bulunacaktır. Çekirdek yapısını falsoya dönüştüren ise dengesizlik durumudur çünkü dengesiz durumda olan herşeyin dengeli duruma gelmeye çalışması gibi topun çekirdek yapısı da top hat üzerinde yol alırken dengeli bir konuma ulaşmaya çalışacaktır. Bu dengeli duruma gelme çabasi süresince topun çekirdeği yalpalanacak ve bunun topa yansıması track flare olacaktır. Yukarıdaki örnek için topun içinde bildiğimiz bir su şişesi olduğunu düşünün. Pin noktası da bu şişenin ağzı olsun. Pin noktası PAP ile üst üsteyse atış sırasında şişe yatık olarak duracaktır ve dengeli bir pozisyonda olduğu için falsosu az, reaksiyonu yumuşak olacaktır.
Benzer bir biçimde Pin i PAP noktasının 6 3/4 inch uzağına yerleştirirseniz bu sefer de şişe (çekirdek) dik olarak duracak ve yine dengeli bir pozisyonda olacaktır.
Burada bu sayıların nereden geldiğini merak ediyor olabilirsiniz, bu sayılar topun çevresinin 27 inch olmasından geliyor. Yani topun içindeki şişe dik olarak duruyorsa, bu şişeyi yatık hale getirmek için 90o çevirmek gerekecektir. 90o lik bir çevirme de topun çevresinde ¼ lük bir çevirme gerektirecektir. (360/90=4 -> 27/4= 6 ¾)
Peki 0o ve 90o en dengeli hal ise en dengesiz hal nedir sorusunun cevabı da tahmin edebileceğiniz gibi 45o dir. Yani hem çekirdeğin dik eksenine hem de yatık eksenine aynı derece uzaklıkta olan durumdur. Yani burada şişemiz devrilsem mi yoksa düzelsem mi diye kararsızlık (dengesizlik) içindedir.
Bu da 3 3/8 mesafesine bize ulaştırır. (360/45=8 -> 27/8= 3 3/8). 3 3/8 sayısı oyuncuların kulak dolgunluğunun yada göz aşinalığının olduğu bir sayıdır. Her bowling oyuncusunun topun kutusundan çıkan delim şekli önerileri kağıdına mutlaka göz atmışlığı vardır ve o kağıtta en falsolu delim olarak da 3 3/8 sayısını görmüştür. İşte bunun sebebi 3 3/8 lik Pin-PAP mesafesinin topun çekirdeğini en dengesiz pozisyona getirmesi ve bu dengesizliğin falso yaratmasıdır.
Bu arada Pin-PAP in çakışık olduğu yada çekirdeğin 0o yada 90o de bulunduğu top delimleri yapılmaz diye bir önyargıya kapılmayın. Eğer bu tip bir delimden fayda sağlanabilecek bir durum söz konusuysa (saha/yağlama şartlari, oyuncunun tur-rotasyon-tilt kombinasyonu) o zaman bu delimler kullanılabilir hatta her oyuncunun arsenalinde bu tipte delinmiş bir top olmasını tavsiye ederim çünkü ne zaman ne şart ile karşılaşacağınız hiç belli olmaz.
Bir diğer konu da delinen topların kağıtta gösterilen çizimlere benzeyip benzememesidir. Topların içinden çıkan delim kağıtları tavsiye niteliğindedir ve ortalama oyuncuların PAP noktaları dikkate alınarak hazırlanmış çizimlerden oluşmaktadır. Örneğin low track atan bir oyuncu için yapılan 3 3/8 x 3 3/8 lik bir delim bu oyuncunun PAP ının yatay uzaklığının görece olarak kısa olması nedeniyle görüntü olarak muhtemelen kağıttaki 5 x 5 lik delime benzeyecektir. Bu görüntü sizi aldatmasın. Bu durum top delicinin topu sizin istediğiniz (yada kağıtta gösterilen şekilde) delmediği anlamına gelmez, seçilen layout un sizin kişisel PAP ınıza göre uyarlanması sonucunda bu görüntü ortaya çıkmıştır ve delim doğrudur, sadece kağıttakinden farklı görünmektedir ama işlev olarak aynıdır.
Neyse daha fazla detaya girip konuyu iyice dağıtmadan bir sonraki konuya geçeyim. Yukarıda anlattığım Pin-PAP ilişkisine ek olarak bir de Pin-parmak delikleri ilişkisi hakkında fikir sahibi olmanızda fayda var. Parmak delikleri derken orta ve yüzük parmakları kastediyorum, başparmak deliği değil.
Her ne kadar bu konu bowling dünyasında Pin yüzük parmaği deliğinin üzerinde mi olsun altında mı olsun olarak kullanılsa da olayın çıkış noktası parmak delikleri değil "Grip Midline (Center Line)" dır. Pin merkez çizgisinden yukarıya (parmak delikleri istikametinde) doğru hareket ettirildikçe topun ağırlık bloğunun RG si artar bu da topun reaksiyonunu değiştirir.
Bu sayede aynı Pin-PAP uzaklığında ama parmak deliklerine göre değişik konumlandırılmış ve değisik reaksiyon gösteren delimler elde edilir. Bu delimlerin birbirinden ne farkları olduğu, hangi durumlarda hangisinin tercih edileceği çok uzun ve dataylı bir konu, belki bir ara gözüm yerse onunla ilgili de bir yazı hazırlarım.
Diğer bir konu da Mass Bias yerleşimi ki bu da başlı başına ayrı bir konu, o da aynı şekilde ayrı bir yazı gerektiriyor.
Top reaksiyonuna etki eden delimle alakalı diğer bir konu da balans deliği yerleşimidir. Bu konuda bir yazı hazırladığım için detaylı bilgiye yazıyı yayınladığımda ulaşabileceksiniz.
Unutulmaması gereken bir konuda da delimlerin topların kendi özellikleri ile limitli olmasıdır. Yani düşük RG li topa yüksek RG bir delim uygulayarak yüksek RG li bir top haline getiremezsiniz yada high flaring bir topa low flare bir delim uygulayarak low flaring bir top elde edemezsiniz.
Özet olarak yeni bir top alacaksanız yukarıda anlattığım konulara dikkat etmenizde fayda var. Bir de küçük tavsiye eğer ciddi bir turnuva oyuncu değilseniz ve 6 top ve üzerinde bir arsenaliniz yoksa delim şekli olarak karmaşık delimlerden ziyade basit delimleri tercih etmenizde fayda var.
Alacağınız top için bu etkileri göz önünde bulundurduğunuz zaman yapacağınız seçim daha doğru olacaktır. Bu değişkenlere göre genel hatlarıyla kısa ipuçları vereyim.
Oyuncunun hızı: Hızlı atıyorsanız topunuz doğru zamanda tutunmakta zorlanacaktır. Dolayısı ile daha erken tutunma için mat yüzeyli topları tercih edebilirsiniz. Tersi olarak yavaş atan oyuncular da parlak yüzeyli topları tercih etmelidirler.
Oyuncunun turu: Tur sayısı fazla ise top falso almada zorluk çekmeyecektir hatta çoğunluka gereğinden fazla falso alacaktır. Dolayısıyla bu tip bir oyuncu daha parlak yüzeyli, çekirdek yapısı çok kuvvetli olmayan bir top ve kontrollü kırılma sağlayan bir delimi tercih edebilir.
Tilt ve Rotasyon: Eğer fazla tilt ve fazla rotasyona sahip iseniz, enerjiyi erken salacak kuvvetli çekirdek yapısına sahip bir topu daha erken tutunacak bir şekilde deldirebilirsiniz. Tam tersi olarak rotasyon ve tilt iniz düşük ise enerjisini daha uzun koruyan çekirdek yapıları ve bununla örtüşen bir delim tercih etmelisiniz.
Hat durumu: Çok yağlı bir hatta oynayacaksanız yüksek falsolu, mat yüzeyli, differential ı yüksek, maksimum falso alacak şekilde delinmiş bir top; az yağlı hatlar için parlak yüzeyli, düşük veya orta differential lı, kontrollü kırılma noktası sağlayacak bir delime sahip top iyi sonuç verecektir.
Tabi bunların çok yüzeysel olarak genelgeçer kurallar çerçevesinde verilmiş ipuçları olduğuna dikkat çekmek istiyorum. Anlatmak istediğim nokta bir top seçimi yaparken işin içine çok fazla sayıda değişkenin girdiğinin bilincinde olun. En iyi top sizin özellikleriniz için oynayacağınız saha şartlarına göre en uygun olarak seçilmiş ve delinmiş toptur.
Yukarıdaki ipuçları tüm sorulara cevap vermemektedir. Örnegin 350 rpm turlu, 70o rotasyonlu, 10o tiltli bir oyuncuya, AMF sentetik salonda, 33 feet/22 ml bir yağlamada, 4. oyun sonunda oluşacak carrydown şartlarında, rahat ettiği yer olan 4 oktan, içeriden dışarıya doğru açarak oynayabileceği bir top seçmek durumundaysanız bu yazıda verdiğimden çok daha fazla bilgiye ihtiyacınız olacaktır, bunun da tek yolu konunun uzmanından yardım almaktır.