Hepinizin bildiği gibi reaktif bowling topları kullanıma bağlı olarak ilk günkü reaksiyonlarını giderek kaybederler. (Particle topların da özünde birer reaktif top olduğunu ve üzerine mikroskopik tutucu parçacıklar eklendiğini hatırlatayım)

Topların reaksiyonlarını kaybetmesi için geçen zamanı uzatmak ve bazı durumlarda keybedilen reaksiyonları geri kazanmak biz oyuncuların elindedir. Fakat ne yazık ki bunu tamamen önlemenin henüz bir yolu yok.

Bunun için yapılması gerekenler hakkında 2001 den bu yana takip ettiğim uluslararası yayınlar, oyuncu olarak kendi tecrübelerim, proshopçı olarak karşılaştıklarımı harmanlayarak bu yazıda derlemeyi uygun buldum.

Öncelikle topun reaksiyonunun kullanıma bağlı olarak azalmasının temel sebebinin topun içine çektiği yağ ve kir olduğunu belirtmemiz gerekiyor.

Dolayısıyla topun içine emdiği yağ miktarını azaltmak için ilk başta yapmamız gereken şey her atıştan sonra başta topun track alanında (topun giderken lane ile temas ettiği yüzey) kalan yağı tercihen mikrofiber bir bowling havlusu ile temizlemek olmalıdır ki fazla yağı henüz topun içine işlemeden elimine edebilelim.

Hepimiz biliriz ki attığımız top geri geldiğinde üzerinde halkalar halinde yağ olur (hattaki yağ oranına ve topun yenilik eskilik duruma bağlı olarak), ve aradan bir sure geçtikten sonra (lavaboya gidip geri geldiğimizde yada arkadaşlarımızla bir süre ayaküstü sohbet ettikten sonra) bu halkalar azalır ve hatta bazen yok olur. Bu yağın uçup gittiğini düşünen arkadaşlar yanılıyorlar çünkü bu top üzerindeki yağ toptaki mikroskopik gözenekler tarafından topun kabuğunun içine doğru emilmektedir.

Topların kabuğunun da haliyle emebilecekleri bir limit vardır. Bu limit aslında topun hayat süresini belirleyen en önemli etkendir. (Bkz. "Bowling Toplarının Hayat Döngüsü"). Bu limite ne kadar çabuk ulaşırsanız, topun ömrünü o kadar kısaltırsınız. Bu nedenle atışlardan sonra topun üzerinde kalan yağı silmek son derece önemlidir.

Mikrofiber havluyu tercih etmekte fayda var çünkü topun üzerindeki mikroskopik gözenekleri mikroskopik fiberler ile ulaşmak çok daha rahat ve bu havlular teorik olarak kendi ağırlıklarının 20 katı kadar kiri emebiliyorlar. Sıradan bir havlu da kullanabilirsiniz ama mikrofiber ile elde edeceğiniz performası elde edemezsiniz. Eğer sıradan bir havlu kullanıyorsanız mutlaka temiz olmasına dikkat edin çünkü kirli bir havlu yarardan çok üzerindeki kiri ve yağı topa bulaştırarak zarar verecektir.

Geri gelen topun üzerindeki yağ halkalarının temizlenmesinin tek amacı topun ömrünü uzatmak değil, bir diğer asıl amaç da topun dönmesini sağlamaktır.

Daha önce de belirttiğim gibi top lane üzerinde hareket ederken hat ile top arasında kalan temas yüzeyindeki yağ topun kabuğundaki mikroskopik gözenekler tarafından emilir ve dolayısıyla topun temas edilen yüzeye tutunmasını sağlar ve bu da bize falso olarak geri döner. Eğer geri gelen top üzerindeki yağı silmezseniz bir sonraki atışınızda top yağı içine ememeyecek ve dolayısıyla falsonuz düşecektir.

Daha öncede belirttiğim gibi top lane üzerinde hareket ederken hat ile top arasında kalan temas yüzeyindeki yağ topun kabuğundaki mikroskopik gözenekler tarafından emiilir ve dolayısıyla topun temas edilen yüzeye tutunmasını sağlar ve bu da bize falso olarak geri döner. Eğer geri gelen top üzerindeki yağı silmezseniz bir sonraki atışınızda top yağı içine ememeyecek ve dolayısıyla falsonuz düşecektir.

Kir ve özellikle yağın topun kabuğunun içine işlemesini azaltmak için topun yüzeyinde kullanılan urethan maddesinin özelliği önem teşkil etmektedir. Toplarda kullanılan urethanlar yüksek sınıf ve düşük sınıf olarak ikiye ayrılmaktalar. (Bazı toplar neden bu kadar pahalı yada neden bu kadar ucuz sorumuzun cevabının bir kısmı da burada saklı aslında).

Düşük sınıf urethan kullanılan toplarda her 15-20 oyun sonrasında derinlemesine temizlik yapmak gerekir. Yüksek sınıf urethanla üretilen toplarda ise derinlemesine temizliğin sadece gözle görülür bir reaksiyon azalması oluştuğunda uygulanması yeterlidir.

Burada bahsettiğimiz temizlik spinnerda yapılan dataylı temizliktir. Oyuncu tarafından yapılan top temizleyici el spreyi ve temiz bir havlu yardımıyla yapılan yüzey temizliği her oyun bloğu sonrasında zaten uygulanmalıdır.

Oyun bloklarından sonra top temizleyici el spreyi ile yapılan temizliğin de aslında olması gereken bir şekli vardır. Yapılması gereken doğru işlem topun bir yüzeyine sprey ile temizleyiciyi sıkıp topun üzerinde en az 1 dakika boyunca durmasını beklemek ve bu sürenin sonunda kuru ve temiz bir havlu ile temizlemektir. Daha sonra top 180 derece döndürülerek aynı işlem tekrarlanmalıdır. Bu işlemin sonunda topa elinizi sürerek kontrol etmelisiniz eğer beklediğiniz kaygansızlığı hala elde edemediyseniz, bu işlemi gerektiği kadar tekrarlamalısınız. Fakat 6 oyunluk yorucu bir turnuva oyun bloğu sonunda insan bir an önce kendini oyun sahasından dışarı atmak istediği için maalesef (ben de dahil olmak üzere) bu prosedürü tam olarak uygulamamakta, daha çok hızlı haraketlerle bir an önce temizlik işini aradan çıkartmaya çalışmaktadır.

Bu arada top temizleyici el spreyi konusunda da küçücük bir parantez açayım. Bu tip spreylerde USBC onaylı, sadece top temizliği için üretilen, markalı ürünleri kullanınız. Diğer ürünleri kesinlikle kullanmayınız çünkü bu tip 3. partiler tarafından üretilen ürünlerin içindeki bazı maddeler (özellikle silikon) topların yüzeyindeki gözenekleri tıkamakta ve faydadan çok zarar vermektedir.

Bir diğer yanlış da top temizlemek için lane cleaner kullanılması. "Hattın üzerindeki yağı bununla temizlediklerine göre, topa bulaşan da aynı yağ olduğuna göre, ben de bununla topumu temizlerim" şeklindeki düz mantık sizi yanlışa götürecektir. Çünkü hat temizleyicilerin kimyasal yapıları farklıdır ve içlerinde az miktarda da olsa yağ bulundurmaktadırlar. Dolayısıyla bu madde ile yaptığınız top temizliğinde aslında topunuzu yağlıyor da olabilirsiniz.

Bazı oyuncular toplarını alkol veya aseton gibi maddeler ile silmeyi tercih ediyorlar. Bu tür maddeler ile top temizliğini tavsiye eden hiçbir top üreticisine ait bir yazıya rastlamadım. Kaldı ki şahsi tecrübelerimden de biliyorum ki bu tip maddeler topun matlaşmasına sebep oluyor, dolayısıyla ben tavsiye etmiyorum.


Topun reaksiyonuna etki eden bir diğer etken de (gözeneklerden hariç olarak) topun yüzeyinin pütürlülük durumudur. Bu da bizi mat ve parlak yüzey meselesine götürür.

Mat yüzeyli toplar genel olarak ağır yağlı zeminlerde kullanılırlar çünkü yüzeyindeki fazla pütürlülük topun yağ içinde daha fazla tutunmasını sağlar. (Arabalarda kış lastiklerinin üzerinde bulunan çiviler gibi. Bu benzetme particle toplar için de geçerlidir zira reaktif yüzeye eklenen mikroskopik parçacıkların görevi tam anlamıyla budur.)

Bu toplar atıldıkça üzerlerindeki pütürlerin keskinlikleri sürtünme nedeniyle aşınır ve yumuşaklaşır. Dolayısıyla mat toplardan alınan performansın düşmemesi için yüzeylerin uygun ve doğru şekilde gerekli aralıklarla matlaştırılması gerekir. (Buna ek olarak mat toplar genellikle yağlı zeminlerde tercih edildikleri için daha fazla yağa maruz kalırlar ve ömürleri daha kısa olur).

Benzer durum parlak yüzeyli toplar için de tam tersi olarak sözkonusudur. Yani parlak ve pürüzsüz olan top yüzeyi, sürtünme nedeniyle pürüzlenir ve matlaşır. Yağın içinde kayarak giden, kayma sebebiyle enerjisini saklayan ve kuruyla temas ettiğinde bu enerjisini salarak son derece keskin bir dönüş hareketi gerçekleştiren parlak yüzeyli toplar kullanım neticesinde matlaşan yüzeyleri nedeniyle gittikçe yağ içinde kayarken de tutunmaya ve enerjisini salmaya başlarlar. Kuru bölüme gelince salacak daha az enerjisi kaldığı için beklenen keskin dönüş hareketi gerçekleştirmezler. (Bunu cümleyi parlak toplar arkada çok keskin kafa atarlar diye genelleştirerek bir yargıya varmak doğru değildir çünkü arkadaki keskin harekete etki eden yüzey tipi, çekirdek yapısı, delim şekli, oynanan alan, oyuncunun topu elinde çıkarış şekli vs gibi diğer faktörler de işin içine girmektedir.)

Boyle bir durumda da ise yapılması gereken topun yeniden uygun ve doğru bir biçimde eski parlak yüzeyine geri döndürülmesidir.


Particle toplar meseleye biraz daha farklı açıdan yaklaşılmasını gerektiren toplardır. Çünkü ana madde olarak reaktif toplarla aynı materyale sahip olmakla birlikte yüzeyine mikroskopik parçacıklar eklenmiştir ve bu parçacıklar da kendi içlerinde gerek parçacığın sertlikleri, gerek miktarları ve genel yüzey sertliği/parlaklığı bakımından sınıf farklılıkları göstermektedir.

Parçaların özelliklerine göre sert parçacıklı/yumuşak parçacıklı, kullanılan parçacık miktarına göre light load/solid/high load, yüzey parlaklığı durumuna göre de pearl (sert/parlak) olarak sınıflandıralabilir. Bir top birden fazla sınıfa tabi olabilir.

Parçacıklar için farklı sertlik derecelerinde farklı materyaller kullanılmaktadır. Kullanılan materyallerden bazıları seramik, cam tanecikleri, mika, mineral, kauçuktur ve farklı sertlik dereceleri vardır.

Kullanılan parçacıkların topun yüzeyine oranı olarak da %1 (light load) den %8 (high load) e kadar değişiklikler göstermektedir.

Reaksiyonunu en çabuk kaybeden toplar sert parçacıklı ve yüksek oranlı particle toplardır zira bunlar sürtünmeden en çok etkilenen yüzey tipini oluşturmaktadır.

Bu toplardaki esas performans kaybı bu parçacıkların etrafında biriken kir ve yağ yumaklarından kaynaklanmaktadır ki kullanılan parçacık miktarı ne kadar fazlaysa kir tutma oranı da o denli fazla olacaktır.

Particle toplara kaybolan reaksiyonlarını yeniden geri kazandirmanın tek yolu yüzey yenilemektir çünkü keskinliğini/sertliğini kaybeden parçacıkları eski haline getirebilmenin ve bu parçacıkların etrafında toplanan ve gözenekleri tıkayan yağ ve kir birikimlerinden kurtulmanın en etkin yolu topun yuüzeyinin yenilenmesi sırasındaki zımparalama safhasıdır.

Particle toplara en fazla zarar veren işlem ise cilalamadır. Özellikle son zamanlarda particle top ile yapılan ilk atışlardan sonra topun fazla reaksiyonundan kurtulmak (particle toplar için genelde bu reaksiyon erken tutunma olacaktır) için hatta daha topu delmeden önce kutusundan çıkartıp üzerine cila atılması kullanılan bilinçsiz yöntemlerdir.

Bu tip bir bilinçsiz cilalama işlemi size kenarları düzleştirilmiş parçacıklar ve delikleri tıkanmış gözeneklerden başka birşey sağlamayacak ve topu eski haline getirmenin tek yolu ciddi yüzey yenileme işlemi olacaktır. Ciddi yüzey yenileme işlemi sırasında pek çoğunuzun bildiği gibi topum yüzeyinden bir tabaka zımparalamak suretiyle sıyırılmaktadır ve ciddi yüzey yenileme işlemi bir topa en fazla 3-5 defa uygulanabilmektedir. Zaten az sayıda olan yüzey yenileme şansınızın bir tanesini daha topunuzu atıp ne yaptığını bile göremeden kaybetmiş olacaksınız.

Bu nedenle sadece particle toplar özelinde değil alacağınız tüm toplar için herhangi bir yüzey değiştirme işlemi uygulamadan önce mutlaka kutudan çıktığı kondüsyonda topu denemelisiniz.

Eğer particle topunuzun verdiği reaksiyonu yumuşatmaya gerçekten ihtiyacınız varsa bunun yolu cilalamak değil daha ince bir derecedeki bir zımpara ile yüzeyini yumuşatmak olmalıdır.

Particle toplarla ilgili son bilgi olarak de sert/parlak yüzeyli (pearl) particle toplar hakkında bilgi vererek particle konusuna nokta koyayım. Solid particle lara eklenen özel maddeler sayesinde pearl particle toplar elde ediliyor. Eklenen maddenin temel amacı sanılanın aksine topun yüzeyinin parlaklaştırılması değil; topun yüzeyinin sertliğinin arttırılarak lane ile temas eden yüzeyinin küçültülmesidir. Bu sayede particle bir topun genel karakeristiğinin aksine daha düşük yağ konsantrasyonlarında daha uzağa doğru yol alabilmesi ve solid particle a nazaran enerjisini göreceli olarak daha fazla muhafaza edip backend de daha sert bir kıvrılma yapması sağlanmış oluyor.

Bu topların bakım özellikleri bakımından diğer particle toplardan bir fark olmadığını belirttikten sonra reaktif toplara geçebiliriz.


Reaktif topların ana maddesinin urethan olduğundan daha önce bahsetmiştik. Bahsetmediğimiz nokta ise urethan yanında kullanılan ve reaksiyondaki farklılıklara neden olan katkı maddesi. Maddenin ismi "resin", bowling dünyasındaki bilinen adı ise plasticiser.

Bu madde oyle bir maddedir ki top bakımında kullanılan yöntemlerden ısıtma yönetimi konusunda tüm bowling topu üretim endüstrisini ikiye bölmüş ve tarafları birbirine düşman etmiştir. :)

Bu yönteme çeşitli isimler verilmektedir. Termal yöntem, rejuvenate, baking, cooking, bleeding, sweating bunlardan bazılarıdır ve sizin de isimlerden tahmin edebileceginiz gibi topa ısı uygulanması neticesinde topun kabuğu tarafından emilen yağ ve kirlerin topun dışına doğru çıkmasının sağlanmasıdır.

Uzun zamandır bowling oyunu ile haşır neşir olan, hatta biraz gereğinden fazla takmış olan nice oyuncuların bowling toplarını evdeki mutfak fırınlarında ısıttıkları ve "Top acaip yağ kustu" gibi cümleler kurduklarına hepimiz şahit olmuşuzdur.

Gerçekten de topun dış yüzeyine ısı uygulandığı zaman top yağ kusmaktadır. Pek çoğumuz yazın arabanın bagajında kalan topların yada pencereden topun üzerine düşen güneş sebebiyle topların yağlarının dışarı çıktığını ve hatta bazen gerçekten de vıcık vıcık yağ olduğunu biliriz.

İşte resin (plasticiser) denilen madde burada işin içine giriyor. Topa ısı uygulandığında topun içine çekmiş olduğu yağı dışarı atacağı konusunda herkes hemfikir. Hatta ısı uygulandığında topun içine emilmiş yağ ve kirin dışında bu resin denilen maddenin de dışarı atılacağı konusunda herkes hemfikir. Zira hiç oyun oynanmamış bir bowling topuna da ısı uygulandığında topun çok az miktarda terlediği gözlemleniyor. İşte bu durumda bu terleme sonucunda çıkan madde resin.

Üreticilerin fikir ayrılığına düştükleri nokta uygulanan ısı neticesinde topun dışarıya attığı resin miktarı. Kimi üreticiler yağ ve kirle birlikte dışarı atılan resin maddesinin miktarının son derece küçük olduğu ve bu resin kaybının herhangi bir performans kaybına neden olmayacağını (bazı üreticiler az da olsa bir performans kaybı olabileceğini fakat bu kayıbın toptaki yağ ve kirin dışarı atılması neticesinde elde edilecek kazanca göre göz ardı edilebilir bir miktar olacağını belirtiyorlar) iddia ederken bazı üreticiler terleme sonucunda topun dışına çıkan materyalin %90 ının resin olduğu ve kesinlikle performans kaybına neden olacağı konusunda görüş bildiriyorlar.

Isıtma yönteminin en büyük savunucusu Brunswick ile ısı uygulayan makinalar üreten Versa-Fab ve Innovative Bowling Products. Versa-Fab ın "Rejuvenator" ve Innovative Bowling Products ın "Revivor" adlı birbirine çok benzer iki makinası var. Her iki firmada ürünlerinin 2 senedir kullanılmakta olduğunu ve herhangi bir performans kaybı yada kırılma ve çatlama gibi bir yan etkinin kendilerine rapor edilmediğini bildiriyorlar.

Bunun dışındaki tüm top üreticileri ısıtma tekniğine karşılar. Birincisi ısı neticesinde dışarı atılan resin maddesi, ikincisi ısının topun kabuğunun kimyasal yapısını bozacağı, üçüncüsü de falza ısının topun çekirdeğini genleştirerek çekirdeği oluşturan parçaların birbirinden ayrılması ve hatta topun çatlamasına yada kırılgan bir hal almasına yol açacağı görüşleri.

Tüm top üreticileri topların oda sıcaklığında muhafaza edilmesi gerektiği konusunda hemfikir olduklarına göre topa ısı uygulanması konusunda bir teslik olması ihtimali bana mantıklı geliyor.

Bu arada şunu da unutmadan belirteyim, yukarıdaki 2 adet top ısıtıcısı maksimum 60 dereceye kadar topu ısıtıyorlar ve bu ısıyı koruyorlar. Dolayısıyla "Benim zaten gözden çıkardığım eski bir topum var, kırılsa da farketmez ben bunu bir fırınlayayım" diyen arkadaşlar bu konuya dikkat etsinler bu işlemi düşük ısıda yapsınlar. Mutfak fırınlarındaki "yoğurt" ısısının birazcık altı diyebilirim ama hedef göstermiş gibi olmayayım, bu konuda kesinlikle bir sorumluluk almıyorum, herkes kendi riskini kendisi alsın :)

Top tarafından emilen yağ ve kirlerin topun dışına çıkartılması konusunda karşımıza çıkan son yöntem de emici kimyasallar yöntemi olarak çevirebileceğim "absorbents" kullanımı.

Bu konuda piyasada 2 adet ürün var ve her ikisinin de çalışma prensibi aynı. Çoğu araba sahibi erkek bilir (tabi kızlar da bilir ama araba tamircisi yollarını tutan sürücü sayısında erkeklerin oranının daha fazla olması sebebiyle öyle diyorum) oto sanayi sitelerinde yere dökülen motor yağlarını temizlemek için yağın üzerine talaş dökerler. O dükülen talaş yağı emer ve yağı emmiş talaş bir süpürge ve faraş yardımıyla toplanır ve yağdan kurtulunmuş olur.

Bu sistemin aynısı da mikroskopik düzeyde bowling topları için kullanılıyor. Ebonite firmasının "Hook Again" ve Columbia firmasının "CPR" adlı ürünleri benzer şekilde topa uygulanıyor. Mikrospokip kimyasal tozlar topların gözeneklerinden içeri işleyerek gözeneklerden topun içine emilen kiri ve yağı kendi bünyelerinde topluyorlar ve belirli bir süre sonunda (ben 96 saat beklemenin en iyi performansı verdiğini gözlemliyorum) topun üzerinden bu kimyasal tozun silinmesi sonucunda topun içine çekilen kir ve yağdan da kurtulunmuş oluyor.

Burada dikkat edilmesi gerek en önemli nokta bu işleme başlamadan önce topun yüzeyine kalın bir zımpara atılması suretiyle gözeneklerin ağızlarının açık halde olmasının sağlanması, aksi halde kapalı gözeneklerden bu maddelerin topun içine işlemesinin imkanı yok.

Biraz uzun bir yazı olduğunun farkındayım ama konu kücük parçalara bölünemeyecek kadar birbiriyle bağlantılı olduğu için tek bir yazıda konuyu toparlamanın daha uygun olduğunu düşündüm.

Herkese uzun ömürlü toplar…