Bir arabanın gücünü nasıl ölçersiniz ? Aklınıza ilk gelenler muhtemelen motor hacmi ve bu motorun ürettiği beygir gücüdür.
Topların çekirdek yapılarını da arabaların motorlarına benzetebiliriz. Benzer şekilde topun yüzeyini de arabanın lastiklerine. Tabi bir arabadan gerekli performası almak için ne gerekir ? Motor ve lastiklerin sürüşün yapılacağı çevre için birbiri ile uyumlu olması gerekir. Buzlu bir pistte yapılacak yarışta çivili lastik takılı ortanın biraz üstü bir motora sahip bir araba, yaz lastiği takılmış 5000 cc lik bir Ferrari den daha iyi sonuç verecektir.
Dolayısıyla tek başına motor gücü yeterli değil, lastik ile de doğru kombinasyonu sağlamak gerekir.
Peki bu arabayı kim kullanacak ? Elbette bir sürücü.
Doğru motor gücü ve lastik kombinasyonuna sahip bir Porsche yi ehliyetini yeni almış bir sürücüye vermek doğru mu ? Muhtemelen kaza yapacaktır yada arabanın hakkını veremeyecektir.
Peki diyelim ki çok iyi bir sürücüsünüz ve arabanız da 500 beygir gücünde 5000 motorluk bir spor araba ve sizin Istanbul trafiğinde sabah işe gitmeniz gerekiyor ve haliyle tampon tampona bir trafik var. Altınızdaki arabanın herhangi bir orta sınıf arabadan ne farkı kaldı ? Yada o kadar beygir gücü ve motor hacmi ne işinize yarıyor ?
Bir top tercihi yapmak da bundan farklı bir süreç değil aslında. Oyuncu konusuna girmiyorum, konuyu dağıtmak istemiyorum, o nedenle ekipman sınırları içinde kalacağım. Yüzey konusuna da girmeyeceğim çünkü yüzey tipleri ve bunların bakımlarını konu alan bir yazım var, daha detaylı bilgi almak isteyenler o yazıya bakabilirler.
Bu yazımın konusu arabanın motoru yani topun çekirdeği.
Toplar çekirdek yapıları/biçimleri itibariyle 2 ye ayrılır. Simetrik çekirdekli toplar ve asimetrik çekirdekli toplar. Simetrik ve asimetrik denilince ne anlıyoruz ? Kabaca bir tanımlamayla; eğer topu pin nokasından çeştli derecelerde ikiye ayıracak şekilde dikey olarak böldüğümüzde her yarı birbirinin aynısı ise bu durumda çekirdek simetrik, eğer yarılar birinden farklı ise çekirdek asimetriktir.
Peki bir topun simetrik veya asimetrik çekirdek yapısına sahip olması ne fark eder diye sorabilirsiniz. Doğru şartlar için doğru çekirdeki yapısını seçtiğiniz sürece birşey farketmez ama bu seçimi doğru yapabilmek için çekirdek yapılarının oluşturduğu farkı anlamanız gerekmektedir.
Asimetik bir çekirdek nasıl elde edilir ? Top tasarımcılarının bunun için izledikleri bir kaç yol var:
- Simetrik bir çekirdeğin bir tarafında bir parçacık eklersiniz
- Birden fazla parçadan oluşan bir simetirk çekirdekte parçalardan bir tanesini yana kaydırırsınız.
- Asimetrik bir çekirdek tasarlarsınız
Asimetrik bir çekirdek yapısında amaçlanan temel unsur çekirdeğin bir tarafının diğer tarafına göre daha ağır olmasını sağlamaktır. Çekirdeğin bir tarafının diğer tarafına göre ağır basması da bizi dengesizliğe götürür. Önceki yazılarımı okuyanlar bir topun falsosunun dengesizlikten çıktığını hatırlayacaklardır. Okumayanlar dengesizliğin falso üzerine etkisini "Bowling Topu Nasıl Alınır" yazımdan öğrenebilirler.
Çekirdek yapısındaki bu dengesizliği yaratan noktanın yeri top üreticisi tarafından topa işaretlenir. İşte bu nokta "Mass Bias" noktasıdır. Çeşitli firmalar bu noktaya çeşitli isim ve işaretler vermektedirler. Kimi firma topun bu noktasına bir bomba işareti koymakta, başka bir firma çekiç benzeri bir işaret koymakta, bir başkası RAD yazmakta, vs. Ama temel olarak bu tip bir özelliğe sahip bir top üzerinde bu nokta üretici tarafından mutlaka belirtilmektedir.
Ben bu noktaya yazımın geri kalanında bowlingde en sık kullanılan hali olan "Mass Bias" olarak değineceğim.
Bu Mass Bias noktasının yada çekirdekteki asimetriyi yaratan bu noktanın ne işe yaradığını anlatabilmem için biraz detaya girip serbest dönmeden bahsetmem gerek.
Serbest dönme için Determinator diye bir alet kullanılıyor. Bu aletin görevi bir bowling topunu yerçekimi kuvvetine paralel olarak (yani dikey olarak) 415 rpm devir ile döndürmek.
Bir top serbest döndürülünce belirli bir süre sonra belli bir eksende dönmeye başlar. Bu eksene "Preferred Spin Axis (PSA)" (topun dönmeyi tercih ettiği eksen olarak türkçeleştirebiliriz) denilir.
Top önceden belirlenen bir referans noktasından dönme haraketine başlatılır. Bu nokta 3 eksene eşit uzaklıkta bulunan noktadır. (Bu 3 eksen X,Y,Z eksenleridir. X ekseni pin noktasıdan merkeze doğru geçen eksen, Y ekseni Mass Bias noktasından merkeze doğru geçen eksen, Z ekseni de bir ikisine dik olarak çizilen eksendir.)
Bu serbest dönme hareketi hangi eksenin daha yüksek RG si olduğuna bağlı olarak Y veya Z eksenlerinden birinde neticelenir.
Y ekseni (Mass Bias) üzerinde dengeye ulaşan toplar Z ekseninde dengeye ulaşan toplara göre daha çabuk devir alırlar.
Bizi ilgilendiren bir topun PSA ya ne kadar kısa sürede ulaştığıdır. Kimi top 8 sn de ulaşirken kimisi 25 sn de ulaşır. Bu ulaşma süresinin kısalığı bize o topun Mass Bias ının ne kadar kuvvetli olduğunu gösterir.
Çok kısa sürede bu değere ulaşan topların çekirdek yapıları o kadar kuvetli demektir.
İşte bu noktadan itibaren işin püf noktası devreye giriyor.
Bazı toplarda bu "Mass Bias" noktası o kadar kuvvetlidir ki top delindikten sonra dahi topun PSA sı (yani kendi tercih edip de döneceği eksen) ilk baştaki pozisyonunu korur.
Zayıf Mass Bias lı toplar ve tüm simetrik çekirdek yapısına sahip topların PSA ları delimden sonra değişir. Bu topların PSA ları delindikten sonra başmak deliği civarinda bir yere denk gelir. Bunun sebebi derin başparmak deliğinin cekirdeğin içine girerek çekirdekte bir asimetri meydana getirmesidir. Fakat malesef bu asimetrinin yani bir nevi delim sonucu ortaya çıkan Mass Bias in yeri sabittir ve bu noktanın yeriyle oynayarak top reaksiyonunda ayarlama yapmanın imkanı yoktur.
Bu nedenle simetrik ve zayıf mass bias lı toplarda topun reaksiyonuna etki edebilecek delim teknikleri sınırlıdır. Bunlar;
- Pin-PAP a aralığını ayarlayarak topun Flare ını değiştirmek
- CG noktasının yerini ayarlayarak balans deliği ihtiyacı ortaya çıkarmak
- Balans deliğinin yerleşimine karar vermek
- Balans deliğinin çapını ve derinliğini ayarlayarak kırılmanın sertliğine/yumuşaklığına etki etmek
Halbuki delindikten sonra Mass Bias ini koruyan toplarda bu noktayı çeşitli pozisyonlara alarak topun kırılma hareketinin özelliklerini ayarlamak mümkündür. Bu da top deliminde önümüze yeni ufuklar açar.
Mass Bias ı kuvvetli olan topların en önemli özelliği sürtünmeye çok çabuk reaksiyon vermeleridir çünkü bu toplar daha çabuk devir alırlar yada diğer bir değişle devre girerler.
Peki bir topun daha çabuk devir alması ne işimize yarar ?
Eğer bu devir almanın ne zaman gerçekleşeceğini kontrol edebiliyorsanız aklınıza gelen her işe yarar.
Topa tur vermekte zorlanan bir oyuncu için erkenden tura giren bir top, fazla tur vermekten muzdarip bir oyuncu için son 10 feet de tura giren bir top, hızlı top atan bir oyuncu için orta lane den itibaren tutunup falso almaya başlayan bir top, axis rotasyonu düşük olan bir oyuncu için eksenini geç kaybeden bir top, vs vs. Kulağa çok hoş geliyor değil mi ?
Bu devirin ne zaman gerçekleşeceği Mass Bias noktasının top delimi sırasında yerleştirildiği yer ile belirlenir.
Çok kaba bir tanımlama ile bu nokta merkez çizgiden (bkz sözlük centerline) ne kadar uzağa doğru yerleştirilirse, top axis tilt ve axis rotasyonunu o kadar erken kaybetmeye başlar.
İşte top delim teknikleri ile Mass Biass özellik ve yerleşimini kombine ederek bütün bunları yapmak yüksek Mass Bias lı toplar ile mümkün.
Peki bu toplar hangi kategoriye giriyor ? Tahmin edebileceğiniz gibi top firmalarının üst serilerindeki en pahalı toplar kategorisine giriyor.
İlk baştaki araba örneğine dönecek olursak bunlar markaların yüksek hacimli ve yüksek güç üreten modelleri ve haliyle en pahalı modelleri.
Peki madem boyle yuksek teknoloji toplar var biz neden gidip simetrik toplar alıyoruz ? Yine araba örneğinde olduğu gibi Formula 1 arabasıyla Istanbul trafiğinde sabah 8 de işe gitmenin bir anlamı yok.
Yani sonuç cümlesi olarak; kimi saha ve oyuncu şartı bu tip bir topu daha avantajlı hale getirirken başka bir kombinasyon da daha basit ve kontrollü bir topu daha avantajlı hale getirecektir.